نوجوانان خوش بین در برابر عوامل خطرساز سلامتی واکنش بهتری دارند.بر اساس مطالعه ای که در مجله اطفال امریکا به چاپ رسیده است، خوش بینی موجب بهبود سلامت روانی و رفتار نوجوانان به ویژه در برابر علایم افسردگی می شود.
برای انجام این تحقیق 5634 دانش آموز بین سنین 12 تا 14 سال در طی 3 سال از لحاظ شیوه تفکر خوش بینانه، مشکلات عاطفی، سوء مصرف مواد و رفتارهای ضد اجتماعی مورد بررسی قرار گرفتند. در طی دوره مطالعه سطح خوش بینی پسران ثابت باقی ماند اما در دختران با کاهش همراه بود. نتایج نشان داد که نوجوانان خوش بین در برابر عوامل خطرساز سلامتی واکنش بهتری داشته اند.
نکته مهم تر این که خطر بروز افسردگی در نوجوانان خوش بین نسبت به سایر افراد، 50 درصد کمتر بود. همچنین مشخص شد که خوش بینی یک عامل محافظتی در برابر سوء مصرف مواد و رفتارهای ضد اجتماعی مانند دزدی، خشونت فردی و صدمه رساندن به دیگران است.
متخصصان معتقدند گرچه خوش بینی یک عامل محافظتی در برابر عوامل خطرساز سلامتی برای نوجوانان به شمار می رود، اما نمی توان آن را یک علاج و راه حل قطعی دانست. انجام مداخلات پیشگیرانه و طرح تمهیدات اجتماعی برای مراقبت از نوجوانان ضروری به نظر می رسد.
بلوغ چند نوع می باشد: «جنسی، جسمی، روانی، اقتصادی و اجتماعی و شرعی. منظور از بلوغ جسمی، رشد و تکامل اعضای بدن است که طی آن رشد استخوان و سایر اندام ها به مرز نهایی خود می رسد. شایع ترین نشانه های بلوغ در این مرحله ظاهر می شود، علائم بلوغ جنسی، ظهور صفات ثانویه ی جنسی است. بلوغ روانی نوعی تکامل روحی است که قدرت تشخیص مسائل و مصالح زندگی را به انسان می بخشد، در این حالت فرد، قبول مسئولیت های اجتماعی قدرت رویارویی با مشکلات پیچیده پیدا می کند. هنگامی که فرد از نظر تأمین معاش و اداره ی مستقل اقتصادی بتواند بر خود متکی باشد از نظر اقتصادی بالغ شده است. فقه شیعه سن بلوغ را برای پسران پانزده سال قمری و برای دختران نه سال قمری در نظر گرفته است.» (شرفی، 1368، 219)
تغییرات ناگهانی و سریعی که هنگام بلوغ اتفاق می افتد، موجب سراسیمه شدن، دست پاچگی و نگرانی نوجوان می شود و در خیلی از موارد منجر به بروز رفتارهای ناهنجار و غیرمطلوبی در آنان می گردد. اگر برخی از نشانه های زیر را در فرزند خود مشاهده کردید، آگاه باشید که او در حال گذراندن مرحله ی بلوغ است.
افزایش میزان هوش: کودکان با ورود به سن بلوغ ناگهان تیزهوش می شوند. اطلاعات عمومی آن ها بالا می رود و سعی می کنند برای هر پرسش پاسخی داشته باشند. کودکانی که شما سال ها می شناختید، ناگهان جوشش عجیبی در ظرفیت هوشی خود احساس می کنند و مهارت های بسیاری فرامی گیرند.
محدودیت ارتباط: فرزندی که زمانی درباره ی همه چیز با شما سخن می گفت وقتی به سن بلوغ رسید، حرف کم تری برای گفتن دارد. او به پرسش های شما خیلی کوتاه و فشرده پاسخ می گوید. دیگر رازهایش را با شما درمیان نمی گذارد. اگر شما به جای او بودید چنین برخورد می کردید و به سخن گفتن با بزرگ ترها تمایل نداشتید؟
تمایل به تنها بودن در منزل: نوجوانان تمایل دارند بیش تر وقت خود را در اتاق شان بگذرانند. شاید به این دلیل که نمی خواهند با والدینی که مسائل آن ها را درک نمی کنند، مواجه شوند. یکی دیگر از دلایل علاقه ی به تنهایی در نوجوانان این است که در این سنین نیاز به خواب بیش تری دارند و در روزهای تعطیل اغلب تا قبل از ظهر از خواب برنمی خیزند. تغییر دیگری که در این سنین روی می دهد، نیاز به داشتن حریم خصوصی است.
مصرف بی رویه: نوجوان تصور می کند که گنجینه ای در همه جا دارد که بدون حد و حصر می تواند از آن برداشت کند. بنابراین بدون هیچ محدودیتی با تلفن صحبت می کند. صدای رادیو یا تلویزیون را بلند کرده و هیچ گاه آن ها را خاموش نمی کند. لامپ ها را روشن می گذارد.
بداخلاق شدن و کم حوصلگی: در سنین بلوغ عصبانیت، زودرنجی، کم حوصلگی و کم تحمل شدن افزایش می یابد. هنگامی که از آن ها برای انجام کاری نظیر بردن زباله و. .. درخواست می کنید، عصبانی می شوند که چرا مزاحم آن ها می شوید و کارهایی را که از نظر آن ها مهم تر است، متوقف می کنید.
افزایش تأثیرپذیری از دوستان: گروه دوستان برای نوجوانان اهمیت زیادی دارد و به دلیل تمایلی که به گذراندن وقت با افراد هم سن و سال خود دارند، از فعالیت های خانوادگی دوری می کنند.
افزایش پافشاری، ایرادگیری و مقاومت: کودکان آرام، خجالتی و کم حرف ممکن است در نوجوانی پرحرف شده و با شجاعت و سماجت به دفاع از ایده های خود برخاسته و حتی از خواسته های شما سرپیچی کنند. اگر این روحیه با بی ادبی، پرخاش گری و توهین همراه نباشد آن را طبیعی تلقی کنید. اگر شما لباسی را دوست نداشته باشید، او آن را می پوشد تا ثابت کند که تصمیم گیرنده ی اصلی اوست.
نوع لباس پوشیدن: نوجوانان دوست دارند هم چون سایر هم سالان خود لباس بپوشند تا هویت خود را از این طریق ابراز کنند. لذا هر لباسی که مد شود، به گونه ای یک پارچه بین نوجوانان رواج می یابد.
کاهش علاقه به درس: ممکن است در سنین بلوغ، افت تحصیلی مشاهده شود؛ زیرا فعالیت های بیش تری وارد زندگی نوجوان می شود. بازی های گروهی، توجه به جنس مخالف، مکالمات تلفنی، مهمانی های دوستانه... که در مراحل سنی قبل وجود نداشته است.
گریزان بودن از کار: بسیاری از والدین فرزندان خود را تنبل می دانند، زیرا در کارهای منزل به والدین کمک نمی کنند و خود را به فعالیت هایی که علاقه دارد، مشغول می سازند.
تغییرات عاطفی: در دوران بلوغ تغییرات عاطفی و روانی زیادی در نوجوان به وجود می آید و حساسیت ها و زودرنجی ها بیش تر از سایر دوران ها، ایجاد می شود. عکس العمل های عاطفی یا رفتار ناشی از عواطف در اثر پیدایش انگیزه به وجود می آید. عواطف شدید می توانند در دستگاه های مختلف مانند تنفس، گردش خون، هورمون ها و ماهیچه ها تغییرات زیادی ایجاد کنند. یک نوجوان ساعت ها وقت خود را جلوی آینه سپری می کند تا مبادا در نظر دیگران زشت جلوه نکند، برای اغلب انسان ها ایمنی خاطر چیزی بیش تر از خوراک و مسکن است.
واکنش دفاعی: گاه نوجوان با استفاده از روش های واکنش دفاعی با افکار دیگران مقابله می کند. گاهی نوجوان برای فرار از مسئولیت و یا مشکلات فراروی خود آرزوی کودک بودن می کند. گاه به عالم رویا و خیال فرو می رود و شکست های خود را با خیال و اوهام جبران می کند. گاهی واقعیت، ناخوشایندی برای نوجوان رخ می دهد و او می کوشد مسئولیت آن را به گردن دیگری بیندازد و برای آن ها مقصر پیدا کند. گاهی نوجوان با پنهان کردن واقعیت، خود را عکس آنچه هست، نشان می دهد. بطور مثال در شرایطی خود را شخص شجاع یا مؤدب نشان می ده.
شناخت نوجوان کار چندان آسانی نیست، بیش ترین تجربه هایی که در گذشته کارساز بود، امروز کارآیی خود را از دست داده و عصر تکنولوژی همه چیز را در هم ریخته است. نوجوان در گذشته به لباس، اهمیت چندانی نمی داد، کافی بود پوشاکی مناسب بر تن داشته باشد؛ ولی امروز، نوع لباس، رنگ، طرز دوخت و حتی دکمه های آن مورد توجه قرار دارد. مد و پیروی از آن، از شیوه های بالندگی نوجوانان شده است. همه چیز، دست خوش تغییر و تحول گردیده و حاصل این تحولات آن است که اطاعت کردن ها، جای خود را به نافرمانی داده و چشم گفتن ها و حرف شنوی ها، مبدل به «نمی توانم «ها و «نمی شود»ها شده است. (گنجی، 1376، 132)
پدران امروز از نوجوانان خود انتظار اطاعت بدون چون و چرا دارند و همیشه شکایت می کنند که ما در جوانی چنین و چنان بودیم! ولی نوجوان امروزی کورکورانه مطیع و فرمانبردار نیست و از «بکن و نکن» ها خسته است. هیچ پدر و مادری علاقه مند نیست که با نوجوانش «بگو، مگو» داشته باشد، ولی متأسفانه گاهی، ناچار به این کار می شود. نقش والدین، مربیان و اولیای امور نکات حائز اهمیت در برخورد با نوجوان که بایستی از طرف والدین، مربیان و اولیای امور مورد توجه قرار گیرند تا او بتواند دوران بحرانی بلوغ را به سلامت پشت سر بگذارد.
عدم درک نوجوان از طرف افراد باصلاحیت، باعث سوق پیدا کردن نوجوان به طرف منابع ناصالح می شود و اغلب زیربنای رفتارهای ناهنجار، در بزرگ سالی را فراهم می آورد. نقش حیاتی افراد کلیدی فوق به قرار زیر است: احترام به نوجوان؛ ابراز علاقه و محبت به نوجوان به ترتیبی که نوجوان خود را شایسته ی دوست داشتن احساس کند؛ در کنار او، و نه در مقابل او بودن؛ دوست بودن با نوجوان به جای ارباب و دشمن او بودن؛ ایجاد عزت نفس در نوجوان؛ دادن شخصیت به نوجوان به ترتیبی که نوجوان نیاز به نشان دادن خود به طریق رفتارهای پرخطر و ماجراجویانه نداشته باشد.
ممکن است که مصرف مواد مخدر از طرف نوجوان به دلیل دست یابی به احساس استقلال از والدین و مخالفت صریح در مقابل معیارهای جامعه و مقابله با اضطراب، گوشه گیری و افسردگی یا پذیرفته شدن از طرف گروه هم سال باشد. فرار از خانه می تواند یکی از نشانه های مهم استرس های محیطی بر روی نوجوان باشد. این نکات می تواند شامل این موارد باشد:
حمایت از نوجوان با ایجاد فضایی آرام، پرمحبت؛ مشورت با نوجوان به جای قهر و تحکم، راهنمایی برای انتخاب صحیح؛ درک وضعیت بحرانی بلوغ؛ کمک به هدایت نوجوان، برای عبور از مرحله ی نوجوانی و پذیرفتن مسئولیت های بزرگ سالی؛ دانش و درک از خصوصیات و شرایط زیستی و فیزیولوژیک بلوغ نوجوان؛ شناخت مسائل و مشکلات و نحوه ی برخورد صحیح با آن؛ ایجاد اعتماد در نوجوان؛ راهنمایی و هدایت نوجوان در انتخاب دوستان مناسب؛ رابطه ی هم دلانه و صمیمانه به جای تمسخر او؛ در دست رس بودن برای مشاوره و یاری رساندن به وی؛ ایجاد سرگرمی سازنده در منزل و خارج از منزل؛ تشویق برای فعالیت در گروه های هم سال از قبیل فعالیت های ورزشی، هنری، درسی و تحصیلی، تفریحی و آموزشی؛ نظارت بر نیازمندی های بهداشت و سلامتی از قبیل تغذیه، ورزش و رفتارهای سالم؛ دادن اطلاعات مورد لزوم درباره ی تصمیمات مهم زندگی از قبیل ازدواج، بارداری، دوست یابی و دانش جنسی و جنسیتی، جایگاه ها، حقوق و احترام افراد؛ جلوگیری از خشونت و رفتارهای مخرب، کنترل انگیزه های رفتارهای ناسالم؛ کمک به ایجاد اعتمادبه نفس، به نحوی که نوجوان توان تجزیه و تحلیل شرایط و شهامت گفتن «نه» را داشته باشند.
یکنواخت شدن زندگی
یکی از رایج‌ترین دلایل اعتیاد نوجوانانی که به الکل یا موادمخدر رو می‌آورند، کسالت بار بودن زندگی‌شان است. برای نوجوانان، احساسی که بعد از مصرف مواد تجربه می‌کنند، نوعی وقت گذراندن و رهایی از روزمرگی به حساب می‌آید. هرچه میزان مسئولیت‌هایی که یک فرد در دوران نوجوانی می‌پذیرد بیشتر باشد، احتمال یکنواخت شدن زندگی و روی آوردن به مواد مخدر و روان‌گردان کمتر خواهد بود.
مشکلات ارتباطی
برای بسیاری از نوجوانان، بخصوص کسانی که در مقطع اول دبیرستان هستند، برقراری ارتباط و دوست شدن با دیگران، سخت است، چرا که در این سن اغلب افراد از رو در رو شدن و گفت و گو خجالت می‌کشند. دلیل دیگری که موجب رو آوردن نوجوانان به الکل و مواد مخدر می‌شود، تلاش برای به دست آوردن اعتماد به نفس است. یکی از راه‌های مؤثر برای جلوگیری از این موضوع می‌تواند عضویت در گروه‌های ورزشی، نویسندگی یا مواردی از این دست باشد.
افسردگی
دلیل اعتیاد بخش عظیمی از نوجوانانی که به مواد مخدر رو آورده‌اند، فرار از زندان افسردگی است. ممکن است نوجوانان هنگامی که احساس غم یا افسردگی می‌کنند، مواد مخدر را به عنوان راهی برای فراموش کردن مشکلاتشان بدانند. در صورتی که علائم افسردگی را در فرزندتان مشاهده می‌کنید، جای سرپوش گذاشتن روی مشکل و مقصر دانستن خود شخص در روحیاتش، سعی کنید او را راضی کنید تا با شما به یک مشاور مراجعه کند.
کنجکاوی
کنجکاوی بخشی از شخصیت همه ما انسان‌هاست و نوجوانان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. دلیل اعتیاد بسیاری از کسانی که به مصرف مواد روان‌گردان روی می‌آورند، حس کنجکاوی و شکست‌ناپذیری است، این که می‌خواهند ببینند بعد از مصرف مواد، چه اتفاقی برایشان می‌افتد. یکی از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه، آگاه کردن نوجوانان از عواقب و اثرات دراز مدت مصرف مواد مخدر است.
کاهش وزن
تعداد دختران نوجوانی که برای کاهش وزن سریع، به موادی مانند کوکائین روی می‌آورند، بسیار زیاد است. نوجوانان، بخصوص در دوران دبیرستان، درگیری بسیار زیادی برای تناسب اندام خود دارند و این موضوع به طور مستقیم بر اعتماد به نفسشان اثر می‌گذارد. از جمله مشکلات دیگری که در این سن برای نوجوانان، بخصوص دخترها، با آن روبرو می‌شوند، بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی است.
استرس
دوران دبیرستان، برای برخی از نوجوانان دوران پراسترسی است. زیرا بسیار از تصمیماتی که اثرات دراز مدت در زندگی افراد خواهند داشت، مثل رشته تحصیلی، در دبیرستان گرفته می‌شود. چنین شرایط سخت و پراسترسی ممکن است بعضی نوجوانان را به سوی مصرف مواد مخدر (در بیشتر موارد ماریجوانا) بکشاند.
اعتماد به نفس پایین
سنین ۱۴ تا ۱۶ شایع‌ترین دوران کاهش شدید اعتماد به نفس است. علت اصلی کاهش اعتماد به نفس نوجوانان را می‌توان تغییرات فیزیکی یا ارتباط کم با دیگران و دایره دوستیِ محدود دانست. رسانه‌ها، خانواده و مشکلاتی که نوجونان در مدرسه با آن روبرو هستند، می‌تواند منجر به رفتارهای خطر آفرین از جمله مصرف مواد مخدر شود.
تجربه‌های جدید
اغلبِ نوجوانان قرص‌های روان‌گردان و الکل را برای کسب تجربه مصرف می‌کنند. کوکائین و آدرال بیشتر برای افزایش انرژی و تمرکز استفاده می‌شوند و مصرف آنها در دوران امتحانات به اوج خود می‌رسد.
فشار فکری و روانی زیاد
فشار روانی بین سنین ۱۶ تا ۱۸ به شدت زیاد می‌شود. بیشتر نوجوانان تحت تأثیر کارهایی که دیگر هم سن و سال‌هایشان انجام می‌دهند، قرار می‌گیرند و اغلب الگوبرداری‌های غلط در همین دوران اتفاق می‌افتد زیرا نوجوانان فکر می‌کنند اگر به اصطلاح هم‌رنگ جماعت نشوند، نمی‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند.
حالا یا هرگز!
بعضی نوجوانان عقیده دارند، تا زمانی که جوانند باید هرآنچه که می‌توانند تجربه کنند: "یا حالا، یا هرگز!". برای همین فکر می‌کنند اگر مواد روان‌گردان را قبل از آغاز بزرگسالی که دوره‌ی مسئولیت‌پذیری است، مصرف نکنند از غافله عقب می‌مانند.
سابقه خانوادگی
در خانواده‌هایی که یک یا چند نفر از اعضا به الکل یا موادمخدر اعتیاد دارند، احتمال اعتیاد نوجوانان بسیار بیشتر است.
هرچند که تصمیمات اشتباه بخش جدانشدنی دوران نوجوانی است، اما به یاد داشته باشید که در نهایت تصمیم گیرنده خودتان هستید، و اگر اعتیاد را راه‌حلی برای بیشتر شدن اعتماد به نفس یا فرار از دام افسردگی بدایند، در نهایت خودتان در منجلاب آن گیر می‌افتید